به گزارش کشت نیوز به نقل از عیارآنلاین، کمبود رطوبت و بعضاً فقر غذایی خاک از جمله مهمترین محدودیتهای موجود در کشت دیم محسوب میشود که میزان بهرهوری را تحت تاثیر قرار میدهد. سیستمهایی که بتواند با آسانترین و ارزانترین روشهای به زراعی در افزایش رطوبت خاک، نگهداری و تحویل مناسب رطوبت به گیاه، افزایش مواد غذایی آلی خاک و همچنین بهبود بافت خاکی موثر باشد بسیار ارزشمند خواهد بود و میتواند افزایش بهره وری و پایداری تولید را در کشت دیم به دنبال داشته باشند. سیستم های کشاورزی حفاظتی از جمله سیستمهایی است که دارای تاثیرات مطلوبی در اراضی کشت دیم بوده و امروزه استفاده از آن در سطح دنیا در حال گسترش است.
در صورت پیاده سازی موفق این سیستمها در اراضی کشت دیم، میتوان محدودیتهای عمومی کشت دیم را مدیریت و برطرف کرد. هرچند سیستمهای کشاورزی حفاظتی مختص اراضی کشت دیم نبوده و در کشت آبی نیز مورد استفاده قرار میگیرد اما تاثیر آن در اراضی کشت دیم میتواند بسیار چشمگیرتر باشد. به طور کلی سیستمهای کشاورزی حفاظتی بر سه اصل کمخاکورزی یا بیخاکورزی، حفظ پوشش گیاهی در سطح خاک و رعایت تناوب زراعی استوار است. در این نوشتار به طور اجمالی به تاثیرات هر یک از اصول سه گانه کشاورزی حفاظتی پرداخته میشود.
کمخاکورزی یا بیخاکورزی:
در سیستم کشاورزی مرسوم در کشور، به طور عمده از ادوات خاکورزی سنگین مانند گاوآهن برگرداندار استفاده میشود. این ادوات سنگین، خاک زراعی را بیش از حد برهم زده و تاثیرات نامطلوبی در سطح خاک برجای می‌گذارد. از جمله تاثیرات نامطلوب آن میتوان به هدررفت رطوبت موجود در خاک از طریق افزایش تبخیر اشاره کرد. به همین دلیل میزان رطوبت قابل دسترس برای گیاه زراعی در سیستمهای سنتی کاهش یافته و بهرهوری افت پیدا میکند. شخم‌های بی‌رویه با استفاده از این ادوات سنگین که مکرراً در خاک زراعی تکرار میشود، در بلندمدت اثرات نامطلوبی بر جای گذاشته و باعث میشود بخش عمدهای از زمینهای حاصلخیز به زمینهای لمیزرع تبدیل و از گردونه کشاورزی خارج شود. فرسایش خاک، افزایش سرعت تجزیه مواد آلی خاک، بالابودن هزینه‌های کشت، پایین بودن راندمان انرژی، زمانبر بودن عملیات کشت و افزایش انتشار گازهای گلخانهای در اثر استفاده بی‌رویه از ماشینها از جمله معایب خاکورزیهای مرسوم می‌باشد.
کشت محصولات زراعی دیم به شکل کم خاکورزی و یا بی خاکورزی باعث میشود رطوبت حاصل از بارندگی به مدت بیشتری در خاک باقی مانده و تا انتهای مراحل رشدی گیاه، آب مورد نیاز آن تامین شود.
مزیت دیگر خاکورزی حفاظتی کاهش هزینه های اضافی می‌باشد. همانطور که بیان شد در سیستمهای مرسومِ خاکورزی، بالا بودن هزینه‌های کشت از جمله مهمترین معایب محسوب میشود. چراکه خاکورزیهای متعدد که به طور زائد انجام میشود علاوه بر تخریب خاک باعث افزایش هزینه‌ها نیز میشود. اما از آنجایی که سیستمهای خاکورزی حفاظتی بر پایه نبود خاکورزی یا کشت مستقیم استوار است لذا در هزینه‌های مربوط به خاکورزی نیز صرفه‌جویی به عمل می‌آید. جلوگیری از فرسایش آبی و بادی خاک، حفظ ساختمان و مواد غذایی خاک و همچنین کاهش زمان عملیات کشت از جمله مزایای دیگر خاکورزی حفاظتی است.
حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک:
بر اساس تعریف مرکز اطلاعات تکنولوژی حفاظتی (CTIC)، در کشاورزی حفاظتی باید پس از انجام عملیات کاشت، حداقل ۳۰ درصد از سطح خاک با بقایای گیاهی پوشیده شده باشد.
مطالعات نشان داده است که بقایای گیاهی در یک محیط اشباع از بخار آب میتواند ۸۰ تا ۹۰ درصد وزن خود آب جذب نماید، در صورتی که تحت همان شرایط مواد رسی خاک، فقط ۱۵ تا ۲۰ درصد آب جذب میکند.
علاوه بر افزایش رطوبت خاک، حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک باعث افزایش مواد آلی خاک، حفظ میکرو ارگانیسم‌های مفید خاک، کاهش فرسایش آبی و بادی، جلوگیری از سله بستن خاک و جلوگیری از ایجاد رواناب و شستشوی خاک می‌گردد. همچنین وجود بقایای گیاهی در سطح خاک با ممانعت از فشردگی خاک موجب افزایش نفوذ آب باران به درون خاک میشود و میزان آبهای زیرسطحی خاک را افزایش داده و موجب تغذیه بیشتر آبهای زیرزمینی میشود. بقایای موجود در سطح خاک بعداً توسط میکروارگانیسم‌ها تجزیه شده و حاصلخیزی خاک را نیز افزایش داده و از طرف دیگر موجب بهبود بافت خاک میشود.
یکی دیگر از مزایای وجود پوشش گیاهی در سطح خاک، ممانعت از تابش مستقیم نور خورشید در سطح خاک است که در نتیجه، از گرم شدن خاک جلوگیری شده و تبخیر سطحی خاک کاهش می‌یابد. از طرف دیگر وجود بقایای گیاهی در سطح خاک، مانع از برخورد شدید قطرات باران به دانه‌های خاک شده و از شستشوی خاک و فرسایش آبی جلوگیری میشود. به طور کلی تمامی این مولفه‌ها در ارتقاء بهرهوری و پایداری منابع خاکی موثر خواهد بود.
رعایت تناوب زراعی:
اصل سوم کشاورزی حفاظتی رعایت تناوب زراعی است. امروزه سیستمهایِ سنتیِ تککشتی یکی از دلایل مهم در کاهش بهرهوری اراضی کشت دیم می‌باشد و از طرفی نیز موجب افزایش بیماری‌ها و آفات موجود در خاک می‌گردد. رعایت تناوب زراعی در پایداری خاکدانه‌ها و خصوصیات هیدرولیکی سطح خاک اثرات مثبتی بر جای می‌گذارد. مطابق تحقیقات در سیستم تککشتیِ یک محصول، مانند گندم و جو، کربن آلی خاک کاهش یافته و موجب کاهش نفوذپذیری خاک میشود. به طور کلی تناوب زراعی تاثیرات مثبتی بر عملکرد گیاه دارد. تناوب زراعی همچنین اثرات سودمندی بر بسیاری از خصوصیات شیمیایی خاک دارد. در یک مطالعات ده ساله در کشور آمریکا مشخص شده است که میزان نیتروژن خاک در تناوبهای گندم- شبدر و گندم- ماش به ترتیب ۲۳۹ و ۱۶۵ کیلوگرم در هکتار بیشتر از سیستم تککشتیِ گندم بود.
نتیجه گیری:
در کشور ما که بخش عمدهای از اراضی کشاورزی را اراضی کشت دیم تشکیل میدهد، توسعه کشاورزی حفاظتی یک ضرورت جدی محسوب میشود. توسعه این سیستم ها علاوه بر ارتقاء بهرهوری و پایداری تولیدات کشت دیم، موجب افزایش درآمد کشاورزان دیمکار نیز میشود که این خود عاملی مهم در پیشبرد اهداف کشت محصولات دیم خواهد بود.
یکی از ملزومات پیاده‌سازی سیستمهای کشاورزی حفاظتی، امکان دسترسی کشاورز به ادوات کشاورزیِ ویژه از جمله کارندههای خاص می‌باشد. از آنجایی که در روش بیخاکورزی قبل از ورود ماشینِ کاشت، هیچگونه عملیاتی برای آماده سازی خاک صورت نگرفته است و همچنین بقایای گیاهی محصول سال قبل هنوز در سطح خاک باقی است، لذا کارندههای خاص لازم است تا در چنین شرایطی بتواند عمل کشت را به درستی انجام دهد. قطعاً توسعه سیستمهای بهزراعی مناسب، مکمل اقدامات بهنژادی بوده و تولیدات کشاورزی دیم و درآمد کشاورزان این حوزه را ارتقاء می‌بخشد.
